Een deel van de dierproeven voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen zijn in de toekomst niet meer nodig. Het testen op één diersoort in plaats van op twee is in veel gevallen voldoende om schadelijke effecten van medicijnen tijdens zwangerschap uit te sluiten. Dit is een van de conclusies uit studies van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) en het RIVM samen met onderzoeksinstituten en onderwijsinstellingen.
De onderzoeksresultaten zijn een grote stap richting het verminderen van proefdieren bij medicijnonderzoek. De resultaten sluiten aan bij de ambitie van het CBG en RIVM voor patiëntveilige medicijnontwikkeling zonder proefdieronderzoek.
Database met gegevens
Onderzoekers verzamelden gegevens van honderden medicijnen en chemische stoffen in twee databases. Eén database was gericht op schadelijke effecten tijdens zwangerschap, de andere op kankerverwekkende effecten. Uit de gegevens over effecten tijdens zwangerschap blijkt dat ratten en konijnen in grote lijnen dezelfde voorspellende waarde hebben. Proefdiervrije testen met gekweekte cellen kunnen al een eerste indruk geven van mogelijke schadelijkheid van medicijnen. Het testen op één diersoort lijkt voldoende om schadelijke effecten van medicijnen in kaart te krijgen. Dit geldt voor het overgrote deel van de onderzochte medicijnen (70 tot 80%). Naar schatting van het CBG kunnen op jaarbasis tot ongeveer 250.000 proefdieren wereldwijd bespaard worden. Bij het verminderen van proefdieren staat de patiëntveiligheid altijd voorop.
Aanpassing richtlijnen gebruik dierproeven
De onderzoeksresultaten, gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften, zijn aanleiding om de internationale richtlijn over toxiciteit tijdens de voortplanting aan te passen. Geneesmiddelenautoriteiten en farmaceutische bedrijven in Europa, Amerika en Japan bekijken de nieuwe richtlijn voor de zomer van 2017. Het CBG en RIVM hopen dat alle landen de test in meerdere diersoorten beperken op weg naar een dierproefvrij onderzoek. Als er geen of minder dierproeven nodig zijn, zou een medicijn sneller op de markt kunnen komen.
Regulatoir experiment
Voor de andere studies naar kankerverwekkende effecten loopt een internationaal regulatoir experiment. Fabrikanten doen voor 50 stoffen een voorspelling, vervolgens bekijken de onderzoekers of de voorspellingen zijn uitgekomen. Als deze goed uitkomen, kan de guideline over kankerverwekkende effecten aangepast worden. Dit betekent dat bij ongeveer de helft van de gevallen de standaard twee jaar durende dierproef komt te vervallen. De kortere test van een half jaar, die nu ook wordt gebruikt, kan in combinatie met farmacologische gegevens voorspellend zijn. Op basis van deze studie komen het CBG en het RIVM tot het advies om dierproeven te verminderen.
Andere projecten vermindering dierproeven
– Innovaties van prof. dr. Geny Groothuis, Collegelid van het CBG en hoogleraar Geneesmiddel Metabolisme en Toxicologie, die hebben geleid tot vermindering van proefdieren in geneeskundig en farmaceutisch onderzoek en in onderwijs. Groothuis is hiervoor op 10 maart 2017 benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
– Deelname aan een Europees project (VAC2VAC) om proefdiervrije veiligheids- en werkzaamheidstesten te ontwikkelen voor de vrijgifte van vaccins voor mensen en dieren.
– Het ontwikkelen van een register, met subsidie van de overheid, voor diermodellen die goed zijn om te testen of medicijnen werken en of de resultaten te vertalen zijn naar het effect op mensen.
– Onderzoek naar de voorspellende waarde van veiligheidsstudies voor mensen bij medicijnontwikkeling.
– Het RIVM werkt aan diverse projecten gericht op vermindering, vervanging en verfijning van dierproeven.
